.
.
.
.

 

 

Hymenogaster calosporus Tul. & C. Tul. 1851

Poz. Syst. Hymenogastraceae, Agaricales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Basidiomycota, Fungi

Dojrzałe owocniki
Grupa młodych owocników
Gleba dojrzałych owocników

 

CECHY MAKROSKOPOWE

 

Owocniki o średnicy 1,0-2,0(3,0) cm. Kuliste lub owalne ale równie często nieregularne, guzowate. U podstawy owocnika wyraźne wgłębienie, często z niewielką kępką grzybni. Powierzchnia za młodu brudnobiała, potem różowo-szara, różowo-brązowa, do bordowo-czarnej w schyłkowej fazie dojrzałości. Gładka, matowa, - z licznymi ciemnymi plamami na wszystkich etapach dojrzałości. Gleba o budowie komorowej. Komory hymenialne na przekroju duże o nieregularnych kształtach. W młodych owocnikach często pełne. Gleba w owocnikach niedojrzałych biała, potem biało-różowa, brudnobordowa, wreszcie bordowo-czarna. W pełnym stadium dojrzałości często smoliście czarna – cecha bardzo rzadka w obrębie rodzaju Hymenogaster. Warstwa tramy hymenialnej oddzielającej komory wyraźnie widoczna do stadium późnej dojrzałości, brudnobiała, biało-różowa. Konsystencja owocnika zwarta, sprężysta - czasem nawet chrząstkowata - do schyłkowego okresu dojrzałości. Smak lekko cierpki, zapach nieznacznie alkaliczny, nie zawsze wyczuwalny.

Owocniki na różnych etapach dojrzałości

CECHY MIKROSKOPOWE

Zarodniki H.calosporus

 

Perydium 150-250 μm, niejednorodne, zbudowane z dwóch warstw o niestałym przebiegu i grubości. Warstwa zewnętrzna – suprapellis – 40-100 μm zbudowana z grubościennych, zabarwionych na ciemnobrązowo strzępek. Strzępki najczęściej o przebiegu równoległym ale czasem ułożone skośnie lub niemal prostopadle do powierzchni owocnika. Warstwa głębsza – subpellis – 100-200 μm, pseudoparenchymatyczna, zbudowana z cienkościennych komórek 20-50 μm zabarwionych na bladoochrowy kolor, a głębiej hialinowych. Trama perydialna zbudowana z cienkościennych, hialinowych strzępek o grubości 2-6 μm. Trama hymenialna zbudowana z hialinowych, septowanych strzępek o nieco grubszych ścianach. Komórki strzępek tramy hymenialnej maja tendencję do rozdymania się do grubości nawet 20-40 μm, tworząc miejscami struktury pseudoparenchymatyczne. Bazydia o średniej wielkości 20-40 x 5-10 μm, cylindryczne, wydłużone, rzadziej lekko maczugowate, 1-2 zarodnikowe – bardzo rzadko z większą liczbą zarodników, hialinowe. Bazydiole hialinowe, kuliste lub maczugowate 10-30 x 10-20 μm. Warstwa subhymenialna niezauważalna. Zarodniki cytrynokształtne do lancetowatych, często mocno wydłużone. Otoczone wąskimi fałdami perysporium, tworzącymi 3-5 grzebieni wyraźnie widocznych w zarodnikach ułożonych wertykalnie. Za młodu hialinowe, potem żółte, żółto-brązowe, finalnie czarno-brązowe. Szczyt zarodnika – apex – żółty, żółto-brązowy, silnie wydłużony, cylindryczny lub lekko koniczny, na szczycie zaokrąglony 3-12 μm, o powierzchni wyraźnie chropowatej. Wyrostek sterygmalny - apiculus -  wyraźny, gruby, cylindryczny lub lekko zwężający się, 3-10 μm. Wielkość zarodników wraz z fałdami perysporium 20-40(45) x 10-20(23) μm, średnio 32 x 15 μm, Q=1,9-2,7(3,5), Qm=2,4. Charakterystyczna jest stała obecność nielicznych zarodników o typowej budowie ale długości przekraczającej 50 μm. Obecne dwa typy zarodników anormatywnych. Pozbawione wyrostka szczytowego kuliste lub owalne zarodniki, o średniej wielkości 25 x 19 μm są w miarę częste i stanowią 5-15% masy zarodników. Zarodniki o kształtach trygonalnych są zawsze obecne ale rzadkie i stanowią 1-3% masy zarodników. (Zarodniki trygonalne – niekiedy nazywane w literaturze „geminate” – to dwa, rzadziej trzy zrośnięte ze sobą zarodniki, których rozwój przebiegał we wspólnym perysporium. Mają zawsze 2(3) osobne wyrostki szczytowe oraz wspólny apiculus)

Szczegóły budowy dwuwarstwowego perydium
Hymenium, bazydia i bazydiole H.calosporus

SIEDLISKO

 

Hymenogaster calosporus zdecydowanie preferuje gleby o zwiększonej zawartości węglanu wapnia i pH 7,8-9,0. Mikoryzuje z wieloma gatunkami drzew zarówno iglastych jak i liściastych. Najczęstszym partnerem mikoryzowym jest Fagus, Tilia, Picea oraz Abies. Częściej znajdowany na południowych, nasłonecznionych stokach, w miejscach pozbawionych roślinności zielnej. Owocniki w licznych grupach wyrastają stosunkowo głęboko, 3-10 cm pod powierzchnią gleby. Dojrzałe okazy można zbierać od czerwca do grudnia. Owocniki na tych samych stanowiskach wyrastają często dwa razy w ciągu sezonu wegetacyjnego.

WYSTĘPOWANIE

 

Hymenogaster calosporus jest uznawany za gatunek rzadki. Znany z Niemiec, Norwegii, Włoch, Francji, Hiszpanii i Czech. Jedynie w Niemczech bywał znajdowany częściej. W Polsce został odkryty po raz pierwszy w 2007 roku. Liczne, bardzo bogate stanowiska w wielu różnych jednostkach fizycznogeograficznych pozwalają uznać go za gatunek w miarę częsty.

Wyżyna Krakowsko-Częstochowska – DF25, Niegowonice k. Zawiercia, Listopad 2007
Wyżyna Krakowsko-Częstochowska DF 66, Babice k. Chrzanowa, Sierpień 2008
Wyżyna Kielecka – EE 83, Chęciny k. Kielc, Wrzesień 2008
Wyżyna Krakowsko-Częstochowska – DE 96, Ludwinów k. Złotego Potoku, Lipiec 2010
Wyżyna Krakowsko-Częstochowska – DF 06, Rzędkowice k. Zawiercia, Wrzesień 2012
Wyżyna Krakowsko-Częstochowska – DF67, Alwernia k. Chrzanowa, Czerwiec 2015
Wyżyna  Śląska – DF22, Rogoźnik k. Piekar Śląskich, Listopad 2015
Wyżyna  Śląska – DF33, Grodziec k. Będzina, Sierpień 2019
Wyżyna Śląska – DF02, Psary k. Tarnowskich Gór, Wrzesień 2020

UWAGI

Dojrzałe owocniki

 

Hymenogaster calosporus jest gatunkiem łatwym do oznaczenia w przypadku okazów w pełni dojrzałych. Młodsze egzemplarze bywają bardzo problematyczne i często mylone z H. olivaceus a nawet H. citrinus lub H. hessei. Kluczowymi cechami makroskopowymi pozwalającymi prawidłowo oznaczyć ten gatunek są czerwonawe lub różowawe tony w barwie powierzchni i gleby owocników we wcześniejszych fazach dojrzałości, oraz tony ciemne: bordowe, winno-czerwone oraz czarne w owocnikach w pełni dojrzałych. W trakcie analizy mikroskopowej należy zwrócić uwagę na obecność zarodników anormatywnych, zarodników o gigantycznych rozmiarach oraz charakterystyczną budowę perydium.
Opisane przez Soehnera odmiany: var. leptaleosporus, var. trigonosporus oraz var. montanus nie znajdują uzasadnienia jako osobne taksony. Kluczowe cechy tych odmian w mniejszym lub większym stopniu występują we wszystkich kolekcjach H. calosporus i są wynikiem typowej dla rodzaju zmienności w obrębie gatunku.